Kafes kuşları içinde tane yemle beslenenlere (kanarya, bülbül, ispinoz gibi)  “sert yem yiyenler”, meyve ya da böcek ile beslenenlere (mynah, tanager gibi) “yumuşak yem yiyenler”  adı verilir.

      MUHABBET KUŞU

     Muhabbet kuşlarında temel rasyonu; darı tohumu (örneğin, gümüş ve Plata darısı), kanarya tohumu, biraz çimlenmiş buğday, kabuksuz yulaf (%3-5) oluşturur. Muhabbet kuşlarına verilen ortalama yem miktarı günde 7g (%10 CA)’dır. Yemlerdeki kılçıklar (kavus) günlük olarak üflenerek uzaklaştırılmalıdır.

     Muhabbet kuşu rasyonlarında yaşlı tohum bulunması gerekir. Rasyonlarda ezilmiş ayçiçeği tohumu, Niger tohumu, keten, haşhaş ve salatalık tohumuna yer verilmelidir. Yaşlı, kondisyonu düşük kuşlarda darı, başakları ile birlikte verilir. Kışın serbest dolaşımlı kafeste ad libitum olarak yulaf sunulur. Yeşil yem katkıları olarak; yabani otlar, mera otu,  yarı olgunlaş­mış tohum kapçıkları, salata dış yaprakları, yeşil lahana, hindiba-marul, ıspanak, genç aslanağzı yaprakları, su teresi, kereviz, maydanoz, kışın ise elma ve havuç verilebilir. Ayrıca çayır ve meyve ağacı dalları ile mineral karması  önlerinde yer almalıdır.

     Kuş griti ve preslenmiş grit taşı iyi bir gaga aşındırı­cı olarak önlerinde yer almalıdır.  Sadece tohumlar ile beslenen kuşlarda Ca, Mn, I, ve vitamin A, D, B₁₂ eksikliği görülür.

     Yumurta problemleri, yavru  ve anormal kabuk yapısının temelinde beslenme bozukluğu yer alır.

     Muhabbet kuşları 4-6 adet arası yumurta yumurtlar. Kuluçka süresi 17 gündür. Aşırı nemli ortamda embriyonal ölümler görülür. Taban ve tüneklerdeki ıslaklık sonucu ise mantar ve küf üremeleri oluşur.

     KANARYA

     Kanaryalar, ispinoz kuşu, kardinal ve bıldırcın ile tane yem yiyenler grubunda yer alır. İspinoz kuşu, kanarya ve kardinal kuşları yaprak bitleri, taze karınca yavruları, un kurtlarından oluşan gıdalarla beslenirler.

     Kanarya temel rasyonunu darı, keten tohumu, salatalık tohumu, haşhaş, iğne yapraklıların tohumu, Niger tohumu, kayın ağacı tohumu, kızılağaç tohumu, şalgam ve kendir-kenevir oluşturur. Tohumlardan oluşan diyetler yanında haşlanmış yumurta maması, yeşil sebze ve tatlı meyveler de verilir. Kanaryalar çimlendirilmiş tohumları da severek tüketirler. Kuşyemi, darı, rapiska gibi bazı tohumlar çimlendirmeye oldukça uygundur. Kanaryalar yeşil yem olarak marul, salatalık, tere, karahindiba, ot, yarı olgunluktaki yabani ot tohumları, yapraklı ağaçların ve fundaların  gonca ve tohumları ile meyve parçaları tüketirler.

     Kanaryalar Nisan-Mayıs aylarında çiftleşme dönemine girerler. Yumurtadan 14. günde çıkan yavrular kısa sürede kendilerini toplar. Dişi yavrularını ağızlarından besler. Kenevir tohumu, karma yem, irmik, haşhaş tohumu özellikle verilebilecek yemlerdir. Suları günlük ve temiz olmalıdır.

     PAPAĞANLAR

     Papağanlar, kafaları büyük, boyunları kısa, taklit kabiliyetleri yüksek zeki kuşlardır. Kalın ve kıvrık üst gagaları hareketlidir. Alt gaga ise yiyecekleri kırmada tabla vazifesi görür. Tırmanma anında gagalarını üçüncü bir ayak gibi kullanma özelliklerinden dolayı en iyi tırmanıcı kuş olarak kabul edilirler. 

     Papağanlar 100 yıldan çok yaşayabilirler. Yumurta sayısı 2-8 adet olup kuluçka süreleri 17-28 gündür. Küçük cüsseliler bir, büyük cüsseliler iki defa kuluçkaya yatarlar.

     Genç hayvanlarda noksanlık semptomlarını önlemek, tüy çekme ve kanibalismusa engel olmak amacıyla, yumurta, çiğ ve pişmiş et, kan ve et sucuğu ile peynir tüketmeleri sağlanmalıdır. Mineral madde ihtiyaçları kemik, mürver ağacı dalı, çayır ve kavak ağacı ile karşılanır.

     Papağanları beslemek için kullanılan tohumlar, yağlı tohumlar ve hububat tohumları olarak başlıca iki gruba ayrılabilir. Yağlı tohum olarak ayçiçeği, aspir (safran), yerfıstığı, kenevir (küçük, koyu kahverengi, yuvarlak tohumlardır), çamfıstığı içeren karma yemler verilir. Darı, mısır ve kanarya tohumları gibi hububat taneleri ise fazla miktarda karbonhidrat içermektedir.

    Birçok papağanın başlıca diyeti fıstık ve tohumlardır. Fakat kondisyonlarını korumaları için taze meyve ve sebze içeren çeşitli besinler tüketmeleri gerekir. Haftada 1-2 kez pancar (3- 5 cm uzunlukta parça), sert sandviç, soğan, kuş bisküvisi verilir.

    Bozuk yiyeceklerden kurtçukların tamamen eliminasyonu mümkün olmadığından elden çıkarılması gerekir. Kuşların sağlığı açısından bir diğer önemli tehlike kemirgenlerdir.

    Taze Yiyecekler: Ilıman bölgelerde elma ve üzüm genel olarak papağanlar için en çok tercih edilen yiyeceklerdir. Mango gibi tropikal meyveler papağanlara verilmeden önce iyi bir şekilde yıkanmalıdır. Bezelye, fasulye gibi sebzeler papağanlar tarafından sevilerek tüketilmektedir ve değerli protein kaynaklarıdır.

    Avokado meyvesi sakınılması gereken bir bitkidir. Nar, sevilerek tüketilir. 

    Papağanlar daha çok ıspanak saplarını kemirirler. Büyük yapraklar doğranarak verilmeli, dökülüp etrafı kirletmeleri önlenmelidir.

    Yeşil salata birçok yetiştiricinin tercih ettiği bir seçimdir. Temizlenip tazeyken doğranıldığında daha tüketilir hale gelir.

    Havuç, vitamin A yönünden zengindir. Bununla beraber tüm kuşlar havucu severek tüketmezler.

    Grit ve Mineral Maddeler: Gritin pek çok fonksiyonu vardır. Bunlardan biride; sindirim enzimlerinin daha kolay etkileyebilmesi için yemleri küçük parçalara bölmektir.

    Katkı maddeleri: Yemlere vitamin (özellikle vitamin A) ve mineraller katılabilir.

    Sınırlı sayıda katkı maddesi içme suyuna karıştırılabilir. Gün ışığı su içindeki vitaminleri güçlü bir şekilde etkileyebildiğinden su kabının gölgede bulunması uygun olur.

    GüVERCİN BESLEME

    Güvercinler, süs güvercinleri, uçucu güvercinler ve besi (etlik) güvercinleri olarak üç grupta incelenirler. Ülkemizde besi güvercinleri yetiştirilmemektedir. Süs güvercinleri güzellikleri, tüy kalitesi ve şekilleri ile dikkat çeker. Posta güvercini olarak yetiştirilen uçucu güvercinler, takla atabilir, yüksekten uçabilirler. Güvercinlerin 10-18 yıl arasında ömürleri olup, en verimli dönemleri 2-8 yaş arasıdır.

    Güvercinlere verilecek günlük yem miktarı yaklaşık canlı ağırlığın %10'u olup ortalama 40- 50 g arasındadır. Su ise ad  libitum verilir ve yaklaşık 30 güvercine 1 litredir. Yemleme 1 öğün olup akşamları yapılır. Farklı güvercin ırkları aynı sürede yemlerini tüketemediklerinden, bunların ayrı yemlenmesi gerekir.

    Genç güvercin besisinde; güvercinler, 4 haftada kesim olgunluğu olan 500 g canlı ağırlığa ulaşırlar. Bunlara verilecek olan peletler küçük ve sağlam olmalı, çok az ufalanmalıdır. Çok şekilli yemler ise hayvanlar tarafından reddedilir.

    Güvercinlere grit amacıyla; küçük taşlar, kireç ve midye kabuğu verilebilir. Özellikle kuş evlerinde, kuluçka s­üresince ve tüy değiştirmeden önce vitamin (vitamin A,D,E, B₆,B₁₂) ilavesi gerekir. Güvercinler, yeşil yemlerle de (aslanağzı, genç çayır otları) vitamin alırlar. Kışın ise rasyonlara havuç ilave edilebilir.

     TÜY DÖKME

     Çiftler halinde beslenen kuşlar tüy dökme döneminde birbirlerinin baş, sırt gibi tek başına erişemeyecekleri yerlerini temizler ve kaşırlar. Tek başına yetiştirilen kuşlara ise sahipleri yardım etmeli, güven sağladıktan sonra yavaş yavaş başlarını kaşımalıdır. Bu işlem nazikçe yapılmadığı zaman yeni tüylerin dış keratin tabakaları zedelenebilir. Banyo yaptırılarak kuşların rahatlaması sağlanmalıdır.

     Papağanlar cinsel olgunluktan önce pek çok kez tüy değiştirdiği halde, ispinozlar ilk tüy değişiminden sonra cinsel olgunluğa ulaşırlar. Genç kanaryalar ise, 2 aylık yaşta ilk tüy değişimine girerler.

     Şiddetli bir tüy dökümü özellikle papağanları çok etkiler, hayvanlar durgunlaşır ve konuşmayı keser. Hayvanlar, tüyler dökülüp yerine yenileri çıkarken huysuz olur ve kaşınırlar.

     Kanaryalar ve ispinozlar, hazır ticari yem ve mamaları severek tüketirler. Bunlara tüy dökme döneminde haşlanmış yumurta, bira mayası,irmik, bebek bisküvisi veya mısır unundan oluşan bir karışım verilebilir.  Kuş yemi ve darı tohum karmalarına giren başlıca yem türleridir.

    Renk mamaları: Bazı kuş sahiplerinin göz zevkine uygun olarak tüylerin parlak ve değişik renklerde olması için renk mamaları kullanılır. Bu mamalar düzenli verilmediği taktirde tüyler göze hoş gelmeyen renklere sahip olabilir. Bu durum bir sonraki tüy döküm mevsiminde ancak düzelebilir. Özellikle tercih edilen kırmızı ve turuncu renk pigmentleri  ticari renk mamalar içinde yer alabilir. Bunun yanında beta karoten, kırmızı biber, havuç, domates gibi gıdalarda doğal turuncu renk pigmenti vardır.

KAYNAK : Prof Dr. Gültekin YILDIZ

AÜ Veteriner Fakültesi Hayvan Besleme
ve Beslenme Hastalıkları A.Dalı

                                                                              http://veterinary.ankara.edu.tr